Archiwum Rodzinne Karola i Wilhelminy Małłków
Materiały, które zostały przekazane przez prof. Janusza Małłka, syna Karola Małłka – jednego z najwybitniejszych działaczy, publicystów i propagatorów historii Mazur i Mazurów, stanowią niezwykle cenny nabytek. Spuścizna obejmuje całokształt życia i działalności Karola i Wilhelminy Małłków, w której skład wchodzą zarówno materiały wytworzone w toku działalności publicznej twórcy, jak i dokumentacja prywatna.
Do Archiwum zostało przekazanych ponad 530 jednostek archiwalnych, obejmujących swym zakresem chronologicznym lata 20. do lat 90. ubiegłego wieku.
W skład spuścizny wchodzą materiały wytworzone w trakcie działalności literackiej i społecznej Karola Małłka. Możemy tutaj wymienić m. in.:
- rękopisy i maszynopisy 4 tomów wspomnień Karola Małłka: Z Mazur do Verdun, Interludium Mazurskie, Z Mazur do podziemia, Polskie są Mazury;
- materiały dotyczące folkloru mazurskiego (zwyczaje i obyczaje Mazurów, pieśni ludowe, zagadki, szarady, przysłowia, baśnie itp.);
- maszynopisy m.in. opartych na motywach ludowych Opowieści znad mazurskiego Gangesu, czy Jest dąb nad Mukrem – zbeletryzowane życiorysy komunistycznych działaczy mazurskich;
- dokumentację związaną z Mazurskim Uniwersytetem Ludowym (MUL), m.in. dzienniki zajęć, spisy absolwentów, wykłady i referaty poświecone historii regionu, protokoły Samorządu Klasowego MUL, kroniki kursów, życiorysy słuchaczy MUL, itp.;
- liczną korespondencję z pisarzami, publicystami, działaczami, dziennikarzami, m.in. z Jerzym Burskim, Andrzejem Drawiczem, Władysławem Gębikiem, Igorem Neverlym, Erwinem i Swietłaną Krukami, Gustawem Leydingiem, Emilem Leykiem, Emilią Sukertową-Biedrawiną, Andrzejem Wakarem.
Znaczną część archiwaliów stanowi także prywatna dokumentacja Karola i Wilhelminy Małłków, na którą składa się:
- kilkaset kartek pocztowych z życzeniami, kartek świątecznych, listów nie tylko od rodziny, ale także od absolwentów i słuchaczy MUL, telegramy z kondolencjami po śmierci Karola Małłka i inne;
- dzienniki Karola Małłka z lat 1956-1957;
- dzienniki Wilhelminy Małłkowej z lat 1969-1989 (dotyczące głównie spraw codziennych);
- bogaty zbiór fotografii (głownie fotografie prywatne, rodzinne, przedwojenne, jak i powojenne, fotografie z uroczystości, jubileuszów itp.);
- dowody tożsamości Wilhelminy i Karola Małłków wydane przez władze okupacyjne (tzw. kenkarty), książeczki oszczędnościowe, rachunki;
- świadectwa szkolne Wilhelminy, Karola, Leopolda i Ryszarda Małłków, przedwojenne świadectwa ukończenia kursów nauczycielskich, odznaczenia, dyplomy, legitymacje;
- dokumentacja dotycząca stanu zdrowia państwa Małłków, spraw pogrzebowych, spadkowych;
- liczne wycinki prasowe, dotyczące głównie działalności publicznej literackiej Karola Małłka;
- 2 prace magisterskie poświęcone Karolowi Małłkowi i jego twórczości;
- wspomnienia Edwarda Małłka – brata Karola Małłka.
Archiwum rodziny Małłków jest niezwykłym i bogatym źródłem dla badaczy historii regionu i etnografów, obejmującym swym zakresem badań losy ludności mazurskiej w okresie przed- i powojennym, dzieje obyczajowości, folkloru, życia codziennego, działalności stowarzyszeń i organizacji społeczno-kulturalnych (Mazurski Uniwersytet Ludowy, Związek Mazurów, Instytut Mazurski) pielęgnujących kulturowo-historyczne dziedzictwo Mazur. Spuścizna została przekazana w ramach realizacji projektu Archiwa Rodzinne Niepodległej.
Beata Stalczewska – starszy archiwista w Archiwum Państwowym w Olsztynie
