Gustaw Leyding – Mazur w służbie Polsce

Z okazji Dnia Archiwisty i 100-lecia Związku Polaków w Niemczech prezentujemy sylwetkę Gustawa Leydinga, znanego działacza mazurskiego, członka Związku Polaków w Niemczech, a także pierwszego kierownika Powiatowego Archiwum Państwowego w Szczytnie.

Gustaw Fryderyk Paweł Leydnig, pseudonim Lucjan Mielecki, urodził się 8 sierpnia 1899 r. w Labuszewie, w ówczesnym powiecie szczycieńskim (obecnie gmina Biskupiec, powiat olsztyński), w rodzinie chłopskiej, jako syn Gustawa i Szarloty z domu Boettcher. Swoją edukację rozpoczął w szkole ludowej w Labuszewie, a następnie kontynuował w szkole dokształcającej w Biskupcu, zaś w latach 1916-1917 i 1919-1920 w gimnazjum w Szczytnie.

W 1917 r. został powołany do wojska niemieckiego i wysłany na front zachodni. Po powrocie z wojny zaangażował się w działalność polityczną. Zaszczepione w domu rodzinnym umiłowanie do Polski sprawiło, że w sposób świadomy i zdecydowany opowiadał się za polskością. Z ramienia Mazurskiego Związku Ludowego i Polskiej Rady Ludowej na powiat szczycieński zajmował się agitacją na rzecz przyłączenia Warmii, Mazur i Powiśla do Polski.

Po przegranym plebiscycie (11 lipca 1920 r.) zamierzał podjąć studia w Polsce. Po rozmowach w Olsztynie z wicekonsulem RP Henrykiem Woronieckim zdecydował się pozostać w Prusach Wschodnich i włączyć się w działalność narodową. Był jednym z współzałożycieli Samopomocy Mazurskiej (1922) i jej następcy – Zjednoczenia Mazurskiego w Szczytnie (1923), piastując w obydwu organizacjach funkcję sekretarza. Współtworzył „Mazurskiego Przyjaciela Ludu”, gazetę stanowiącą organ Zjednoczenia, będąc jego redaktorem (1923-1926). Był również jednym z ojców założycieli Związku Towarzystw Młodzieży w Prusach Wschodnich (1923). Kierował ponadto Bankiem Ludowym w Szczytnie oraz reaktywowanym czasopismem „Mazur”.

Po wstąpieniu w szeregi Związku Polaków w Niemczech uzyskał etat instruktora i zajmował się sprawami organizacyjnymi na terenie Mazur. Po dojściu Hitlera do władzy aresztowany (1933), po uwolnieniu, w obawie przed ponownymi represjami, salwował się ucieczką do Polski. Osiadł w Działdowie i w tym okresie pełnił funkcję sekretarza Związku Mazurów (1935). W październiku 1936 r. otrzymał posadę technika (pomoc technika) w dziale katastralnym działdowskiego Urzędu Skarbowego. W czasie okupacji niemieckiej ukrywał się we wsi Wola Przewłocka w gminie Milanów, powiat Radzyń Podlaski (1939-1945). W obawie przed aresztowaniem przez Gestapo przybrał nazwisko Lucjan Mielecki. Nie pozostawał bezczynny i wraz z współpracownikami wydawał broszurkę „Komunikaty – Polska żyje …” (1940).

Po wojnie został zatrudniony w Urzędzie Pełnomocnika Rządu RP na Okręg Mazurski w Olsztynie, awansując z czasem na stanowisko kierownika działu porządkowego w Wydziale Społeczno-Politycznym Urzędu Wojewódzkiego w Olsztynie (1945-1948). Członek I Tymczasowego Zarządu Okręgowego Stronnictwa Ludowego w Olsztynie, Polskiego Komitetu Narodowościowego, Mazurskiej Wojewódzkiej Rady Narodowej, zarządu Spółdzielni Wydawniczej „Zagon” (1946-1948), przewodniczący komisji rewizyjnej i rady nadzorczej Banku Ludowego w Olsztynie (1946-1948), zarządu Polskiego Związku Zachodniego (1947-1948), Związku Literatów Polskich. Jeden z założycieli Instytutu Mazurskiego w Olsztynie. W latach 1946-1950 współpracował z Główną Komisją Ustalania Nazw Miejscowości i Obiektów Fizjograficznych.

W 1948 r. niesłusznie aresztowany i osadzony w areszcie. W maju 1956 r. Sąd Wojewódzki w Olsztynie przyznał mu odszkodowanie za niesłuszne pozbawienie wolności. Po wyjściu na wolność zatrudnił się jako planista w Powiatowej Delegaturze Polskich Zakładów Zbożowych w Szczytnie (1950-1953).

Gustaw Leyding opracował m.in. „Słownik nazw miejscowości okręgu mazurskiego”, był także współautorem monografii Bartoszyc, Biskupca, Ełku, Pisza, Węgorzewa, Morąga i Braniewa. Wykonane przez niego prace kartograficzne zostały opublikowane w monografiach poświęconych dziejom regionu.

Z dniem 1 października 1953 r. został pierwszym kierownikiem Powiatowego Archiwum Państwowego w Szczytnie. Stanowisko te piastował do 31 października 1958 r. W swojej pracy archiwalnej zajmował się przede wszystkim opracowywaniem akt miejskich Szczytna i Pasymia.

Od 1958 r. (dwie kadencje) radny Miejskiej Rady Narodowej w Szczytnie oraz członek Rady Naukowej Ośrodka Badań Naukowych im. Wojciecha Kętrzyńskiego w Olsztynie.

Zmarł 2 marca 1974 r. w Olsztynie. Pochowany na cmentarzu komunalnym w Olsztynie przy ul. Poprzecznej.