Kalendarze dawniej i dziś w zasobie Archiwum Państwowego w Olsztynie

Kalendarz jest umowną, przyjętą w danej społeczności lub kulturze rachubą czasu. Jest również systemem, dzięki któremu możemy podzielić czas na różne okresy, takie jak dni, miesiące, lata. Posiada go każdy z nas, jeśli nie w postaci fizycznej, to przynajmniej wirtualny w komórce. Ten, którego obecnie używamy liczy 417 lat, jego legendarny początek sięga 21 kwietnia 753 r. p.n.e., natomiast najstarszy kalendarz pochodzi sprzed ok. 14 tys. lat i został wyryty na kawałku żebra mamuta.

Dawne kalendarze różnią się od dzisiejszych, często zawierają zdecydowanie więcej informacji niż tylko nazwę dnia i miesiąca. W kalendarzach z XVIII i XIX w. odnaleźć można informacje kierowane do konkretnych odbiorców, np. notatki o zasiewach lub ręczne dopiski właścicieli kalendarzy dotyczące dni pechowych, w których nie powinno zaczynać się żadnych prac.

Staropolskie społeczeństwo było uzależnione od środowiska przyrodniczego bardziej niż współcześni ludzie. Ważną rolę odgrywała wówczas meteorologia, za pomocą której obserwowano naturę i cyklicznie powtarzające się dobowe i roczne cykle, które tworzyły np. kalendarz rolniczy.

W drukowanych kalendarzach prognostyki meteorologiczne zawierają pierwsze druki kalendarzy pochodzące z XV w. Odnajdujemy w nich również meteorologię ludową. Ten ludowy aspekt odzwierciedlony został w kalendarzach poprzez publikowanie porzekadeł i przysłów ludowych dotyczących pogody.

Podstawą do tworzenia mądrości ludowych były m.in. corocznie obchodzone święta kościelne. Dzięki obserwacji pogody w wybrane (szczególne) dni chłopi przepowiadali pogodę w czasie żniw, długość trwania zimy, itd. Rymowane przysłowia i porzekadła miały za zadanie ułatwić ich zapamiętanie.

W kalendarzach pochodzących z XX-XXI w. odnaleźć można ciekawe informacje dotyczące np. historii kraju i regionu, przysłowia, wesołe opowiastki, czy też porady dla gospodarzy, rolników, gospodyń, a nawet zalecenia zdrowotne.

W zbiorach Archiwum Państwowego w Olsztynie odnaleźć można kalendarze w formie drukowanej, pochodzące z XIX i XX w. oraz kalendarze z XVIII i XIX w. Wśród nich znajdują się kalendarze z Archiwum rodziny Dönhoff z Drogoszy (pow. kętrzyński) oraz pochodzące z Akt dworu Judyty rodziny von Kunheim, w których można znaleźć informacje m.in. na temat dni pechowych, zasiewów, służby.

Zachęcamy do zapoznania się z wystawą kalendarzy znajdujących się w zasobie Archiwum Państwowego w Olsztynie.