Kopernik też był archiwistą

„Odkrycia często zdarzają się przypadkowo” - tak zaczyna się artykuł „Mikołaja Kopernika Inwentarz dokumentów w skarbcu na zamku w Olsztynie roku Pańskiego 1520 oraz inne zapisy archiwalne” bpa Jana Obłąka.

Jak czytamy dalej: „Szukając materiałów źródłowych do napisania artykułu o Mikołaju Koperniku, przeglądałem dokumenty znajdujące się w Archiwum Diecezji Warmińskiej w Olsztynie. Interesowałem się głównie dokumentami Warmińskiej Kapituły Katedralnej, do grona której przez długie lata należał Kopernik. Szczególną uwagę zwróciłem na rękopis pod sygnaturą Y 9, zawierający inwentarz dokumentów z r. 1520, złożonych w skarbcu na zamku w Olsztynie. Oczywiście, nie miałem najmniejszego podejrzenia, że rękopis ten może być autografem naszego wielkiego astronoma. Dopatrywałem się tylko luźnego związku z Kopernikiem. Gdy bowiem w r. 1520 Olsztyn był zagrożony ze strony Krzyżaków, obronę zamku, a tym samym i skarbca z dokumentami, powierzono Kopernikowi. Postanowiłem więc opracować ten inwentarz, jako przyczynek do dziejów Archiwum Kapitulnego na Warmii i pośrednio wskazać na zasługi Kopernika dla archiwum, którego dokumenty zdeponowane w Olsztynie ochronił przed grabieżą krzyżacką”.

8 listopada 1516 r. Mikołaj Kopernik stanął na zamku olsztyńskim, obejmując funkcję „administratora dóbr wspólnych Czcigodnej Kapituły”, którą sprawował do 1519 r. Rezydując w Olsztynie w latach 1516-1521 sprawował zwierzchnie sądownictwo nad komornictwami kapituły warmińskiej: olsztyńskim i melzackim (pieniężnieńskim), powierzono mu także obronność zamków i grodów kapituły, w szczególności Olsztyna. Z początkiem 1520 r., kiedy wojnę z Krzyżakami widać było już na horyzoncie, Kopernik rozpoczął przygotowania do obrony twierdzy. Jednym z jego obowiązków, jako administratora zamku, było zabezpieczenie skarbca kapitularnego. W tym celu sporządził inwentarz archiwaliów kapitularnych, stanowiący inspirację niniejszej wystawy. Prezentowany inwentarz jest piątym z rzędu rejestrem dokumentów skarbca olsztyńskiego. Ten własnoręcznie sporządzony przez Kopernika dokument jest czytelniejszy i bardziej uporządkowany. Całość została podzielona na grupy rzeczowe oznaczone kolejnymi literami alfabetu łacińskiego:

A-B: powstanie Diecezji Warmińskiej, jej granice oraz przywileje;

C: dokumenty dotyczące fromborskiej katedry (odpusty, relikwie, kasa budowlana);

D-G: przywileje, czynsze, sprawy kupna i sprzedaży, darowizny;

H: dokumenty poświęcone wewnętrznym sprawom Kapituły, w tym statuty, kwestie wyboru kanoników;

I: m.in. elekcja biskupów; K: stosunki kościelno-polityczne, korespondencja biskupa Franciszka z Maciejem Korwinem, akta biskupa Wincentego Kiełbasy;

L-M: własność kościelna, pożyczki, czynsze;

N: kary kościelne, kontrybucja wojenna;

O: stosunki Kapituły z sołtysami i podanymi;

P-R: uposażenie kanoników, jałmużna dla ubogich.

Prezentowany inwentarz stanowi kolejny dowód na niezwykłą wszechstronność Mikołaja Kopernika. Był wybitnym astronomem i genialnym matematykiem, doktorem praw, lekarzem, geografem, reformował kalendarz juliański, tłumaczył autorów greckich na łacinę oraz pasjonował się sztuką. A przede wszystkim był doskonałym administratorem diecezji i dóbr kapitulnych. Jak podkreślał bp Obłąk: „[…] był także znakomitym organizatorem kancelarii, utalentowanym jej pracownikiem i świetnym archiwistą. Jeśli podstawą każdej działalności, a szczególnie kancelaryjno-archiwalnej, jest czynnik porządkujący, to u Kopernika przejawił się on w sposób wyjątkowy, czego dowodem są inwentarze kapitulne z r. 1508 i 1520. Zgodnie z duchem renesansu Kopernik miał ogromny szacunek dla dokumentów, rozumiał ich niewymierną wartość, porządkował je i otaczał należytą troską”.