Opowieści znad mazurskiego Gangesu

Tegoroczna edycja Europejskich Dni Dziedzictwa upływa pod hasłem „Żywe Dziedzictwo – Tradycje Pokoleń”. Archiwum Państwowe w Olsztynie ma przyjemność po raz kolejny uczestniczyć w tej wspaniałej inicjatywie, która pozwala na popularyzowanie wiedzy dotyczącej materiałów archiwalnych, które stanowią nasze wspólne dziedzictwo kulturowo-historyczne.

W tym roku, z czego ogromnie się cieszymy, nasz pierwotny projekt rozrósł się do wymiarów niezwykłej inicjatywy. AP Olsztyn nawiązało współpracę z pismem Made In Warmia&Mazury oraz Stowarzyszeniem „Jesteśmy Razem”/Centrum Barka, która zaowocowała kontynuacją niniejszej wystawy. O szczegółach poinformujemy wkrótce.

Prezentowane na wystawie podania ludowe to owoc pracy etnograficznej Karola Małłka, „Króla Mazurów”, które przechowywane są w zasobie AP Olsztyn. Podania były nadawane przez olsztyński oddział Polskiego Radia w latach 1952-1952. Jak wspominał Karol Małłek: „Opowiadania te są częścią moich zbiorów folklorystycznych i są opracowane na mazurskich motywach ludowych, które częstokroć opowiadali mi starzy gawędziarze mazurscy na przestrzeni lat 60. […] Wielkie bogactwo folkloru mazurskiego wyniosłem z domu rodzicielskiego, albowiem przodkowie moi zamieszkują Mazury Pruskie już od schyłku 14-go stulecia. […] Najbardziej charakterystyczną cechą tych gawęd jest to, że problemy – nawet problemy tragiczne – są przedstawione w oryginalnej mazurskiej formie humorystycznej. »Jak bzieda dokuca, to należy to biede poprosić do tańca, tedy bzieda się wyrwie i ucieknie« – odpowiadali mi moi gawędziarze ludowi na moje pytania odnośnie tego charakterystycznego i niepospolitego humoru. Innymi słowy: »Kiedy już wszystko stracone, nie pozostanie nic innego, jak tylko cyniczny śmiech«. Niechaj więc humor mazurski rozweseli czytelników!” (APO, sygn. 3513/29). „Opowieści znad mazurskiego Gangesu” opatrzone ilustracjami Marii Uszackiej ukazały się drukiem w 1964 roku nakładem Wydawnictwa Czytelnik.

Wersje podań ludowych, które prezentujemy w ramach obchodów EDD zostały zaczerpnięte z materiałów przechowywanych w AP Olsztyn, które znajdują się w zespole Archiwum Karola Małłka (APO, sygn. 3513). Składają się z zapisków z lat 1952-1962, maszynopisów opatrzonych odręcznymi uwagami i objaśnieniami Autora oraz luźnych notatek. Wszystkie komentarze autorstwa K. Małłka umieszczone zostały w nawiasach kwadratowych. Zachowana została oryginalna pisownia, regionalizmy i zwroty potoczne. Podaniom towarzyszą zdjęcia oraz ilustracje pochodzące z zasobu AP Olsztyn.

Utwory, które udostępniamy na naszej wystawie oddają niezwykły koloryt kultury ludowej Mazur, stanowią również swoisty hołd złożony mazurskiej przyrodzie. Jednak przede wszystkim podkreślają, jak bardzo istotna w życiu codziennym jest pogoda ducha, dystans wobec trosk życia codziennego i umiejętność patrzenia na świat przez „różowe okulary”.