Papiernia w Wadągu koło Olsztyna

Papiernia w Wadągu stosunkowo najbardziej znana i opisywana w literaturze polskojęzycznej obok Osetnika, stanowiła drugą papiernię na Warmii. Początkowo papiernia była pod protektoratem Warmińskiej Kapituły Katedralnej we Fromborku i założona została w roku 1715 przez Johanna Andreasa Hempla. Papiernia pod jego zarządem działała do roku 1734, kiedy to zmarł. Wdowa po nim, Elżbieta szybko wyszła za mąż za Christiana Zandera papiernika, który prowadził młyn do swojej śmierci w 1744 r. Papiernię prowadziła nadal Elżbieta, aż do czasu, kiedy to w roku 1762 przejął pieczę nad młynem syn Józef. Jak na tamte czasy manufaktura w Wadągu była dość dużym przedsiębiorstwem, gdzie oprócz papierni był młyn zbożowy, browar i gorzelnia. Na dzierżawcy, oprócz opłaty dzierżawnej, ciążył obowiązek szarwarku. W międzyczasie zmieniła się sytuacja polityczna. W roku 1772 nastąpił pierwszy rozbiór Polski i z tego to okresu istnieje informacja o dzierżawie, wynoszącej 750 talarów rocznie oraz obowiązkowych dostawach 2 ryz papieru. W tym czasie papiernia produkowała około 1200 ryz papieru, wysyłając swoją produkcję do Królewca i Warszawy (ryza papieru kosztowała wówczas około 1 talara i 30 groszy). Łącząc to z dochodami z młyna zbożowego, dzierżawy rzeki i połowu ryb oraz wcześniej wymienianego browaru i gorzelni mamy pojecie o zasobności rodziny Hemplów. Nie dziwne jest więc to, że jeden z nich, Caspar syn Johana Andreasa, został burmistrzem pobliskiego Olsztyna. Józef Hempel zmarł w maju 1780r., pozostawiając kilku synów: najstarszy, również Józef był papiernikiem w Osteniku (Wusen), drugim był 15 letni wówczas syn Caspar, a trzeci urodził się już po jego śmierci z żony Barbary, d/d Weinert, w lipcu 1780 r. Na chrzcie otrzymał imiona Joseph Jacob. Właśnie Barbara została spadkobierczynią majątku i wkrótce ponownie wyszła za mąż za Friedrich Wilhelma Fenthora. W tym to czasie znakiem wodnym papierów z Wadąga był orzeł. Do roku 1792 papiernia nie posiadała holendra, a masę papierową uzyskiwała przy pomocy stęp.

W międzyczasie Joseph Jacob Hempel odbywał wędrówkę czeladniczą ucząc się zawodu. W Braunschweigu ożenił się z Eleonore Ernestine Conradine Schmidt. Po powrocie przejął papiernię i prowadził ją do 1843 roku. W latach 1803-1810 prowadził szeroką produkcję w różnych asortymentach, w tym: papier igłowy, listowy, bibułę oraz papę na pokrycia. Produkcja utrzymywała się na wysokości około 1600 ryz, z czego część eksportowano do Polski. W roku 1843 Hempel sprzedaje swój majątek lokalnej korporacji. Sam umiera w grudniu 1844. Papiernia na Wadągu jeszcze w 1864 roku była wymieniana jako pracujący zakład, wiadomo też, że w tym okresie uzyskała maszynę parową, pozwalającą na suszenie i cięcie wstęgi papieru. Obecnie na jej miejscu pracuje elektrownia wodna.

Inicjały na papierach przy znaku wodnym

JAH, HAI Johann Andreas Hempel 1715

CZ Christian Zander 1738 -1741

IH lub HI Joseph Hempel 1762-1780

F lub FWF Friedrich Wilhelm Fenthor 1780

Nazwiska związane z papiernią:

1715-1733 Andreas Hempel właściciel

1734-1744 Christian Zander papiernik, właściciel

1744-1762 Elisabeth Zander (primo voto Hempel) właścicielka

1762-1778 Joseph Hempel papiernik, właściciel

1778-1780Joseph Hempel papiernik, właściciel

1780-1802 Friedrich Wilhelm Fenthor papiernik, właściciel